Têkilî ji Rêzikan Girîngtir in

Hînbûn bêyî têkiliyan pêk nayê. Di polê de rêzik girîng in, lê piştî çend salên mamostetiyê gellek ji me hîn dibin ku têkilî girîngtir in. Yek ji rêyên berfirehkirina têkiliyên me yên bi xwendekaran re jî, kêm be jî bi wan re parvekirina tiştekî derbarê xwe de û derfetdayîna parvekirina wan ya bi me re û ya di navbera xwe de ye.

Helbet girîng e ji roja yekem ve diyarkirina rêzikan, rûtînan û rêgezan bi hêmanên bingehîn, da ku xwendekarên we bizanibin bê ka çi li hêviya wan e. Em wek mamosteyan di heyamên ewil yên karên xwe de vêya hîn dibin: Di mijara bendewariyên polê de ji serî ve eşkere û hişkbûn, di mijara derbaskirina saleke çawa de cudahiya herî mezin pêk tîne.

Lêbelê piştî parvekirina rêzik û bendewariyan, hûn bo xwendekaran çawa li derbasbûna tiştên taybet û parvekirina çend agahiyan yên di derbarê xwe de dinêrin? Hûn dikarin agahiyan gelemperî jî parve bikin (wek kitekitên di derbarê malbata de, dibistanên ku hûn çûnê, karên ku berî mamostetiyê we dikir), lê di heman demê de hûn dikarin qala çend mijarên hestyar di derbarê jiyana xwe de jî bikin.

• Di pêvajoya mezinbûnê de di kîjan mijara de we dijwarî kişandin? Nemaze di xwendekariyê de.
• Hûn qedir didin çi?
• Hûn ji çêkirina çi hez dikin?
• Ger ku we bikaribûna, di derbarê dinyayê de we yê bixwestana çi biguherînin?
• We bizanibûna ku dê bi kêr were we yê di jiyanê de çi rîsk bistendana?

Hûn bo parvekirina tiştên taybet çi dibêjin? Bo nimûne hin pirtûkên ku hûn di jiyanê de zêdetir ji wan hez dikin. Di 12 saliya xwe de pirtûka ku we zêdetirîn jê hez dikir kîjan bû? 16 an jî di temenê 20an de? Ji bo ku hûn nîşanî xwendekarên xwe bidin ji van pirtûkan bînin dibistanê. Anîna wêneyên ji jiyana xwe her tim eleqeyeke mezin dibîne.

Lêbelê ez ji bo çi parvekirineke bi vî awayî pêşniyaz dikim? Nîşandayina aliyê me yî mirovî bo xwendekaran, ne tenê “mamostebûn” mirovbûna me jî nîşan dide. Li gor çavdêrî û serpêhatiyên min, ji bo ku hûn ji aliyê xwendekarên ku xwe ve bên hez kirin aliyên xwe yên takekesî (herwiha xeydokî) nîşan bidin, car caran divê kîbûna xwe, hestên xwe, dijwariyên ku hûn dikişînin, hêviyên xwe, tiştên ku hûn qedir didin wan û xeyalên xwe derxin holê. Em ji xwendekarên xwe dixwazin ku nivîs, helbest an jî axaftinên di derbarê takekesiya xwe (herwiha xeydoktî) de binivîsinin. Em mamoste, wek endamekî civaka polê divê em jî heman tiştî nekin?

Xwendekarên ku Hev Baş Nas Dikin

Piştî ku we di derbarê xwe de hin agahî parvekirin ji bo kirina heman tiştî xwendekaran jî vexwînin. Gava ku we hin agahiyên takekesiya xwe da û bi eşkereyî tev geriyan hînga hûn ê vê bingehê amade bikin, ku ev ji bo we girîng e û dê bibînin ku hûn komeke ku tenê ji mamoste û xwendekaran pêk tê nînin, di heman demê de dê bibînin ku hûn civakeke mirovî ne.

Vaye ji bo xwendekar hev nas bikin û dest bi danîna têkiliyan bikin çend çalakiyên bikêrhatî:

Tiştên Baş: Ji xwendekaran bixwazin ku komên du kesî ava bikin ku ev kom di navbera xwe de bibin cot û bixwazin tiştên baş ên ku hatine serê wan an jî tiştekî baş ku bi çar çavan li bendê ne bi hev re parve bikin. Ne hewceye tiştek mezin be. Dibe bi qasî “me îro di malê de şeva pîzzayê çêkir,” jî hêsan be. Belkî xwişka xwendekarekî nû zewicî be yan jî hefta bê rojbûna yekê be. Her roj an jî her destpêka saeta dersê bi çalakiya “Tiştên Baş” dest pê bikin. Piştî ku xwendekaran bi rihetî dest bi parvekirinê kirin ji bo ku hûn pêwendiyên wan yên civakî bi hêztir bikin çalakiya xwe bi komên ku ji çar an jî pênc xwendekaran pêk tê, pêk bînin. Hûn jî parve bikin.

Tûrikê “Di Derbarê Min de Her Tişt” Biafirînin: Tûrikekî wek tûrikê xwarinê bidine her zarokî. Ji wan bixwazin ku derveyê tûrikê xwe, bi peyvên ku jê hez dikin an jî yên ku kesên dîtir di derbarê wan de bi hêsanî dibînin an jî bi wêneyan rû bikin. Ji wan bixwazin ku hindirê tûrik jî, bi tiştên ku di derbarê wan de bi hêsanî nayên dîtin an jî temsîlkirina tiştekî nenasbar an jî hin cûre objeyên ku tên sembolîzekirin bi cîh bikin (wek, pêlîstokeke xwe yan wêneyekî ku di dema lîstina futbol de hatiye girtin). Ku hûn ji xwe re jî yekê çêbikin, hûn di dema xwedanasîna xwe de dikarin parve bikin. Ev, dê ji wan re bibe modelek. Demê bidin wan ku bi hevalekî/ê re yan jî di hindirê komên piçûk de parve bikin.

Eynî Wek Min: Ev metoda afirandina koman ku çalakiyeke kevn lê bi bandor e, xwendekrên ku bi wan re xalên hevpar hene an jî xwendekarên dîtir yên ku taybetiyên wek hev parve dikin, peyda dike. Mamoste daxuyaniyekê dike û xwendekarên pêwendîdar radibin ser niga. Bo nimûne wek, “Xwarina ku ez pir jê hez dikim meqerna ye”, “Ji bo ku dibistan dest pê kiriye ez dilşad im” an jî “Piçûkê malbatê ez im”. Xwendekarên ku piştî daxuyaniyê radibin ser xwe berî ku rûnên ji wan bixwazin ku bi xwendekarên dîtir, yên ku bi wan re xalên hevpar hene qeyd bikin. (Vê çalakiyê, bi daxuyaniyên ku bêtir bi kûr ve diçin, di navbera çend rojan de an jî di rojên çawalêhato de bikin.)

Parvekirina Tiştên Taybet: Wek pirtûkên ku we di zaroktiya xwe de ji wan hez dikir hûn bînin polê, hûn dikarin ji xwendekaran jî bixwazin ku wêneyan, pirtûkan an jî wek xelatan û hin tiştên taybet bînin û wan yek bi yek, bi awayê komên piçûk an jî bi hemû polê re parve bikin.

Rapirsiya Agahiyê yên Xwendekar: Hûn dikarin li gor temenê xwendekaran û li gor mijarê hin cûre rapisiyan bikin. Ji bilî (wek, xwarin, stran, û beşeke sporê) pirsa tiştên ku xwendekar jê hez dikin, hûn dikarin wek pirsên bi vî awayî gellek pirsan biafirînin “Tu dikarî dibistanê bi çend peyvan pênase bikî?”, “Tu dikarî xwe bi çend peyvan pênase bikî?”, “Heya niha mamosteyê te yê/a herî baş kîjan bû û taybetiyên wî/ê yên herî girîng kîjan bûn?” “Bi mirovekî/e navdar re şansê te yî xwarinê hebûna te yê kî/ê hilbijarta?”, “Bo ku ez di polê de serkeftina te bi dest bixim wek mamosteyekî, tiştê girîngtir ku te yê ji min bixwesta çi bû?”. Ji xwendekaran bixwazin ku rapirsiyê biqedînin û ji bo ku hûn wan baş nas bikin wek mamosteyê wan daxuyaniyê bidin ku we ev rapirsî xwestiye. Berî ku hûn rapirsiya bidin hev ji xwendekaran bixwazin ku bersivek an du bersivên ku bixwazin bi kesên din re parve bikin hilbijêrin. Bo parvekirinê hêviya wan bisekinin da ku wek komên piçûk ji hev veqetin.

Têkiliyên samîmî ji bo hînbûnê girîng in. Ji bo parastina poleke ku baş bi rêve tê birin divê rêzik û rêgez bêne bi kar anîn. Lê ji bilî balkişandina kontrola we ya bênavber ya li ser xwendekaran, danîna têkiliyan û afirandina civatekê dê bike ku sala dibistanê ji bo her kesî baş derbas bibe ku ev, ji hêmanên herî hêja û misoger e.

---

Wergêr: Ahmed Subaşı

Sererastkirin: Harun Delikaya

Çavkanî: http://www.egitimpedia.com/iliskiler-kurallardan-daha-onemlidir/

 

Parkê Kiştoxî

Hollanda ya ke sere de Rotterdam zafê bajaranê ci bomba û talan bîyê de, herçiqas sendromê ekonomîkî û çinbîyayişî dewam kerdên zî, badê Herbê Cîhanî yo Diyînî bi leze dest bi projeyanê holkerdiş û newe ra înşakerdişî kerd bî. Nê projeyan ra yew zî projeyo ke îstîqbalê qeçekanê ke badê herbî ameyîbî dinya û beno ke îstîqbalê heme milet ser ro tesîrkar bi: Projeyê warê kay seba qeçekan.

Xelaya banan û binawanîya kêmî ra teber, seba nufusê qeçekano ke badê herbî bi psîkolojîyê ferehî bîbî zêdê, bajaranê Hollanda de; ne keyeyan de ne zî tebera warê kaykerdişî qet çin bî. Serra 1947î de wezîfeyê halkerdişê nê problemî deyena Aldo Van Eyck o 28 serre yo ke şaredarîya Amsterdamî de xebitêno. Eyck, mîyanê 30 serran de heme waranê vêşî yê taxanê Amsterdamî de 700 ra zêdeyêr waranê kay dîzayn keno. Bingeyê nê serkewtişî de ferqkerdişê sadeyî ya viraştoxîya qeçekan esto.

Dîzaynê Van Eyckî yo verên, dola qumî ya ke koşeyê ci giloverkerdeyê mîyan de çar kemerê sîlîndîran, çarçoweyê asinênî yê ke qeçî xo pa bişanê û dormeyê dola qumî de panc hebî bankan ra awan bîyên. Xebitnayişê nê warî hendo ke weş bi qeçekan şî ke Van Eyckî, badê nê dîzaynî 700 ra vêşêr warî de tim na sadeyî de dîzaynanê xo de formê geometrîkî yê tektonîkî gurweynayî.

Warê kay de bê keresteyanê peyzajî yê huşkî û dare û vilan çîyêk çin bî. Serkewtişê Van Eyckî o yo ke; ey keresteyê tektonîkî bi nîzamêko bê hîyerarşîk la yewbînana tekildar rêz kerdî bî. Dîzaynê ke ey awan kerdî bî, viraştoxîya qeçekan teşwîq kerdên û zaf sade û notr bî. Kubbeyêna ke bi borîyana virazeyaya hem seba adîyarkewtişî ameyê gurweynayîş hem zî wexto ke yew xalîya kan bierzîyo ser bîyên yew koxe. Bi destê dîzaynî qet senaryoyên nêameyê dîktekerdiş û qeçekan hîkayeyê xo û kayê xo bixo îcat kerdên.

Van Eyckî tecrubeyê xo yê parkanê qeçekan, sêkurxaneyê Amsterdamî yo meşhur zî mîyan de, bînayanê girdan de zî ard bi ca. Serrê 1940an mîmarî de serdemê modernîzmê huşkî bî û fonksîyonalîzmo ke Le Corbusîerî, Walter Gropiusî serekîya ci kerdên textê mîmarî sero bî.

Van Eyck verm CIAMî mîyan de beno la dima duştê prensîbanê CIAMî vejîyeno û uca ra abirêno û keweno ekîpa TEAM xî. No abirîyayiş semedo ke  ma karakter û fikrîyayişê ey yo mîmarî fam bikîn muhîm o. Goreyê Van Eyckî mîmarî tena keresteyê ke bi destana tepêşênê nîyê, bê nê keresteyan ganî mîmarî mîyan de keresteyê ke fîzîkî nîyê û tekilîyanê sosyalan virazenê zî bibê.

Prensîbê CIAMî yo ke serekîya ci Le Corbusier û Gorpiusî kerdên, goreyê Van Eyckî zaf huşkî bî û nê prensîban mîyan de “însan” çin bî. Goreyê ey, fonksîyoanlîzmî sero hend vinderdişî, viraştoxî kiştên.

No semed ra ey tercîh kerd ke, Situationistê ke fikrê Johan Huizingayo hollandayijî  “Homo Ludens” (însano ke kay keno) pawenê ya bixebitîyo. Goreyê Van Eyck û Gruba Situationistan kay, seba serewedaritişê hemverê Kapîtalîzmê modernî û mîmarîya moderne wasitayêna. Însano kaykerdox û viraştox goreyê tekamulî[1], însano jêhat yê komelê endtustrî yo tradisyonelî hîna astêka berze de bî.

No semed ra goreyê Van Eyckî bajar heme sey warê kay bo û ganî nê warî mîyan de surprîzê nimiteyî yê ke viraştoxî teşwîq kenê bibê. Kitabê “Warê Kay û Bajar”î de nê qiseyê Van Eyckî ca gênê, “eke wextê viraştişî qeçekî nêameyê fikirîyayiş uca seba hemwelatanê pîlan zî munasib nîyo, o wext xora bajarêko baş zî nîyo.”

Eke ewro ma biewnê halê waranê kay  yê ke verê nêm seserre na zelalî de amayê dîzaynkerdiş, ma vînenê ke heme goreyê prensîbanê ke Van Eyck duştê înan vinderdên virazeyayê û ma benê xemgîn. Reyna biewnîn warê qeçan yê parkanê doruverê xo, restorant û plazayan de koşeyê ke şima qeçanê xo veradanê reyna biewnîn. Warê kay yê roşn, çîyanê renginana pirr û  bi kaxuyê asayîşî virazeyayê, muhayyîleyê[2] qeçekan aktîfkerdiş ra xeylê durî yê.

Ma vanîmê qey bi desan hacetê kay ê ke zemînê sentetîkê kauçukî de monte bîyê û yewbînana bêtêkiliyan mîyan de qeçekî kêf  kenê. Eslê ci beno ke ê tena wext ravêrnenê.

Her hacete tena seba yew hereketî dîzaynkerde yê: Xîjonek xîjbîyayiş, darnaquçe ver bi cêr û cor hereketkerdiş, hêlaneke seba hêlbîyayişî. Goreyê Van Eyckî waranê kayî de ganî objeyî ney qeçekî hereket bikerê. No semed ra sîyê holbîyayişî, çiweyê adîyarkewtişî, kubbeyê ke borîyan ra virazeyayê, hewzê qumî bes bî. Wexto ke nê objeyî bi muhayyîleyê qeçekana yew bîyên ge bîyên îgloyê eskîmoyan, ge bîyên keştîya korsanan. Labelê nika kes eşkeno yew keştîya korsanan a ke plastîk ra virazeyaya yew park rê montekero.

Şeklê penguenan de xîjonekî, şeklê beqan de darnaquçî viraştişa vanê qey goreyê qeçekan dîzaynî virazênê, labelê nê figurî qeçekan rê verê ra dîkte kenê ke ê senîn bifikirîyê. No semed ra zafê parkan de kes vîneno ke qeçekî hacetana bitêkilîyê labelê yewbînana têkilî nêronenê. Çunke seba pêardişê hîkayeyanê xo hendo ke ameyê dîktekerdiş embazan rê hewceyîya înan nêmenda û nê dîzaynî mîyan de qeçekî zî benê fîguranê yew hîkayeyî.

Şaredarîy katalogan ra tayê haletanê renginaê ke goreyê standardanê neweyan virazeyayê weçînenê, hêrînenê û yew koşeyênê parkanê ke zemînê înan kauçuko de monte kenê û vanê qey ke seba qeçekan xizmetên kerdo. Bîlakîs nê parkî viraştoxîya qeçekan kişenê, muhayyîleyê ci sînor kenê, nê parkî kiştoxî yê.

Wextêko ke hûmara dîzaynkaranê endustrî û mîmaran hendayê vêşî ya, qet bahaneyê şaredarîyan çin o ke ê seba ke goreyê pedegojîyê qeçekan û teşwîkkarê muhayyîleyî viraştişê parkan rê dîzaynkar nêvînê. La helbet katalog ra modulanê parkanê kay û mobîlyayanê bajarî weçînayiş û bi îhale hêrînayiş metodêko rehet o. Hacetê sporî yê ke seba pîlan erzênê parkan de zî eynî metod yeno xebitnayîş. Ma qet nêkewê meseleyanê peyzaj, mobîlyayê bajarî û eseranê hunerî yê bajarî, hecmê nê nuşteyî nê meseleyan nêhewadano.

Labelê qet nêbo ganî seba parkanê kay yê qeçekan dîzaynkarî dest bi dizaynanê ke zor bidê şaredarîyan bikerê û nê meseleyan de asoyê şaredarîyan hîrakerê.

* No nuşte Hûmara Kanuna 2014î yê Istanbul Art Newsî de weşaneyayo.

[1] Tekamul: Evrîm

[2] Muhayyîle: Hêzê Heyalkerdişî.

Çime: http://www.omerkanipak.com/2014/12/15/katil-parklar/

---

Nuştox: Ömer Kanipak

Açarnayox: Mîraz Babij

Mandariinid: Zereyê Yew Henare De

Dinya yew hêkat (hîkaye) a. Û hêkatê ma pêrune manena yewbînî. Hêkat çi rey nêqedîyena, ma hinî zanî. Ma zanî, qedênayîş û destpêkerdiş çin o aye ra. Ma pêro pîya domê yewbînan î. Na hêkat de tena yew rî ma esto, ew zî maneno rîyê bînan.

Biewnîre, mesela nika, payîzê 1992 de, Gurcîstan de, orteyê yew cengî de yew mêrik ho mandalînan’ xo paweno.

Biewnîre, mesela nika, hema tebaxê 1980 de, Çewlîg de, nameyê Fatma, peynameyê Morsumbul yew cinêk ha îsot kena huşk, sayan kena huşk serbanan de.

Tebîet destakerde yo di cayan de zî. Yew ca de zaf varan vareno, yew ca de vor. Serdan de ti votka şimenî yew ca de, ca’ bînî de çay û şîlan. Di cayan de zî domanî virard kenî daran ra û benî pîl; yew ca de na dare exlamur a, valêr a na dare yew cayê de. Ma yew rey va, ma hewêkna vaje. Hêkat çi rey nêqedîyena. Yew mêrik ho mandalînan’ xo paweno orteyê yew cengî de.

Fîlmê gurcî rejîsorî Zaza Uruşadze yî, Mandariind (Mandalînan) 2013 de ancîya. Semedê nê fîlmî ma nêeşkenî vajî yew fîlmê cengî yo. Fîlm de ceng esto, labelê no ceng klîşeyan ra dûr o. Qalî girdî û qehremanî sexteyî çin î fîlm de; merdim tena merdim o tîya de. Helbet rijnayê cengî zere veşneno, vindertê û şayê helbet xem û kul o, banê vengvarit benî sey estorê serxoşî, şênayî gênî ma ra benî dûr. Mesele, nê malzemeyî senî vajeno. Tayê rejîsoran na rewşe zafane fîlman de îstismar kenî. Peynî de muzîk, vernî de hesîre, wazenî temaşekerdox bigêrî bin’ tesîrê xo. Mandariinid wina yew fîlm nîyo, nê kayî ra dûr o.

Fîlm de ma hîkayeyê çar camêrdan temaşe kenî. Serra 1992 de mîyanê gurcîyan û abhazan de ceng dest pêkeno. Semedê nê cengî dewijanê estonyayijan dewê xo kerda veng û şî Estonya. Tena di ten mendî înan ra. Xebatkarî mandalînan, Ivo û Margus. No ceng de yew het nêtepîşenî. Erazîyê înan de yew pêrodayîş qewimîyeno. Yew Bosna ra, yew Gurcîstan ra di leşkerî, di dişmenî benî birîndar pêrodayîş de. Ivo nê leşkeran gêno û keyeyê xo de keno mêman. Gelo cayê dişmenîye beno cayê merdimîye? Ecêba însanetîye cayê dişmenîye gêno?

Ma yew rey va, ma hewêkna vaje. O cayo ke dare esta, uca de helbet yew doman zî esto, virard keno dare ra. Tîya de zî, uca de zî. Labelê rey-rey tayê cayan de derg nêkeno no heskerdiş. Wext yeno, xo orteyê yew cengî de vîneno no doman. Ê destî dare ra benî dûr, yew tifing serdin tepîşenî. No fîlm, Mandariinid, ewnîyena na tarî ra û her game de pers kena: Îmkanê roşnîye zî esto?

Ez nêzana çinayî rê yew fîlmeko baş zafane manena şîîre. Merdim yew wext uca de nefes gêno û dano, vengê qelbî yeno goşanê to. Uca de henare şeqîyena, heywaya nêderesaya kewena gilê xo ra. Cemed o, adir o, ti serd ra zî veşenî. Daristan de yew dare, henarêr a. Yew doman engişteyê xo yo nîşan keno berz û mojnano ti. Vano “Ti zanî? Ez henare ra ameyo dinya.” Ti cayê xo de manenî. Dinya yew hêkat a, hêkat zî yew henar a. Ew çiko ti fehm nêkenî, ew zî to ra zaf çî vano. Wina ya şîîra baş, fîlmo baş wina yo.

Rejîsor Zaza Urushadze
Senaryo Zaza Urushadze
Muzîk Niaz Diasamidze
Kaybazî: Lembit Ulfsak (Ivo) Giorgi Nakashidze (Ahmed) Misha Meskhi (Niko) Elmo Nuganen (Margus)
Serre: 2013

---

Çavkanî: dersiminfo.com

Nuştox: Hesen Polat

“Hesen Polat serra 1988 de Çewlîg de ameyo dinya. Anqara de edebîyat wend. Polatî serra 2010 de Musabeqaya Hîkaye û Şîîranê Huseyîn Çelebî de û serra 2013 de Musabeqaya Hîkayeya Abdullah Duranî de xelata yewine girewte.”